Da julenissen køyrde feil

Knut Østrem

Julenissen var småsint då han endeleg kom seg oppi sleden og kunne seie "Hypp!" til reinsdyret sitt. Han var så sent ute. Han grudde seg for den lange reisa i kaldt ver, og no vart det ikkje høve til å ta pause under vegs. Skulle han rekke fram til ungane til julekvelden, fekk både han og reinsdyret røyne seg.

Nei, det var ikkje greitt å vere nisse lenger. Han var overarbeidd. Før i tida greidde han seg med ein sekk til alle gåvene, og det hende nokre gonger at sekken ikkje var meir enn halvfull. I år hadde han last heile ti sekkar i sleden, og endå måtte han ha mange av pakkane liggjande på sledebotnen. Dei var så store at dei ikkje kunne få plass i ein sekk.

– Det blir verre og verre for kvart år, sukka gamlenissen for seg sjølv. Ungane krev meir og meir, ønskjelistene blir lengre oglengre, og pakkane blir større og større. Heilt sidan tidleg i september hadde han stått på verkstaden og laga gåver. Det var greitt så lenge han kunne lage kjelkar og ski og jakker og vottar. Det var slikt han kunne etter mange års arbeid. Men no var det lommeradioar og kassettspelarar og fjernstyrde radiobilar og slikt som stod på ønskjelistene, og det var seint arbeid. Difor hadde han stått på verkstaden og streva dag etter dag med apparat som han ikkje fekk til. Man han fekk dei til å likne på det dei skulle vere. Trøysta var at ungane sikkert kom til å sjå glade ut når dei fekk pakkane. At dei kom til å bli sure etterpå når dei ikkje fekk musikk ut av kassettspelarane sine, vona han at han slapp å sjå. Han ville vere snar innom kvart hus.

Mykje betre med slikt han kunne lage av tre og tøy og garn. Han hadde nokre gyngehestar i sledebotnen, og dei var det ikkje mykje i vegen med. Luer med fine bordar hadde han rikeleg av, og dokker kunne han framleis lage på same måten som han alltid hadde gjort. Det var berre kleda og augevippene som var blitt endra med åra. Dersom han berre slapp plundre med desse dumme snakkedokkene med hol i ryggen og plate med "Mamma" på. Men slikt stod òg på ønskjelistene.

Nissen mumla halvhøgt i sleden sin:

– Nei, ungar er kravstore no for tida!

Dette høyrde reinsdyret. Men det var mykje vind i lufta, og nissen sa det ikkje høgt, så det var berre dei siste orda han høyrde.

NOÅRTIA? tenkte reinsdyret, kva meinte han med det?

– Aha, tenkte det, NUORTA! Og det forstod reinsdyret.

Men det forstår ikkje du, difor må eg fortelje deg at reinsdyret vaks opp på Finnmarksvidda. Heilt frå det var fødd, hadde det ikkje høyrt anna enn samisk språk rundt seg. Det var berre etter at han blei julerein han hadde lært seg å forstå anna språk.

– Nuorta, javel! sa han og snudde kursen.

Nuorta betyr "aust".

Nissen duppa i sleden, han var trøytt og merka ikkje at kursen var endra. Han somna. Og reinsdyret tråva glad og kvikt på si lange ferd – austover, nuortas.

Fleire timar etterpå vakna nissen. Men kva var det han såg?

Ikkje mørk ettermiddag, ikkje snødekte graner, ikkje julestjerner i trehusa der folk bur, ikkje julenek og forfrosne kjøtmeisar – han så ingenting av det han skulle ha sett.

Han såg høge, rare tre han aldri hadde sett før. Han såg sola høgt på himmelen. Det var så varmt at sveitten rann inni pelsen. Han såg rare hus, ikkje store kvite og brune trehus, men bittesmå hytter, bygde av leire eller spikra saman av bordbitar og med sekkelørver til dør. Og han såg – og då var det så han gapa av undring – han såg brune ungar med kolsvart hår. Det vrimla av dei. Nokre satt og rota i sanden, nokre stod og heldt mora i skjørtet medan ho rørte i ei skitten gryte. Nokre bar småborn på ryggen, nokre berre satt rett opp og ned og gjorde ingenting. Alle såg trøytte ut. Alle var magre. Dei såg på han med redde auge.

– Det er julekveld, tenkte nissen. På julekvelden skal eg gjere ungar glade. Desse ungane har eg aldri sett før, men ungar er dei i alle fall. Om ungar har lyst eller mørkt hår, og dei har juletre av gran eller bambus, om dei har finklede eller filler, det gjer det same. Gåver skal dei ha, tenkte nissen.

– Stopp! sa han til reinsdyret. No er vi framme.

Reinsdyret var sliten og tørst. Det var glad for at reisa var over, og stolt fordi det hadde funne vegen så fint.

Nissen gjekk ut av sleden. Då rygga ungane bakover. Dei var redde.

- Nåja, tenkte nissen, eg har sett redde ungar før, men så snart dei får ei pakke, er det ikkje lenge før dei kjem for å dra meg i skjegget.

Han opna den første sekken, tok ut ei pakke og ga til ei jente som stod fremst i flokken.

– Den er til deg, sa han.

Jenta såg på han med dei store auga og tok imot pakka. Ho reiv papiret snøgt av. Inni var ein radio. Men jenta vart ikkje glad.

Han tok fram ei ny pakke og ga til ein gut. Han opna og fann ein skidress med olympiamerker og fartsstriper på. Men guten såg ikkje glad ut han heller.

Slik heldt det fram. Den eine etter den andre fekk sine pakker, og snart stod dei der alle samen med all verdens fine saker i hendene: smykker og pyntesaker, skrivepapir og glansbilete, slalåmutstyr og akebrett, gyngehestar og kunstlaupskeiser, bøker og elektriske tog, radiobilar og grammofonplater, og det var ikkje måte på kor fine ting dei fekk.

Men ingen så glade ut.

Dette skjøna ikkje nissen. Slik hadde det aldri vore før på julekveldane. Han gjekk fram til ei jente og sa:

– Kva heiter du?

– Mira.

– Kva heiter dette landet er er komen til?

– India.

– Likte du ikkje den fine dokka med festdrakt fra Valdres?

Mira svarte ikkje. Det vart ein lang pause, så sa ho:

– Vi ville heller ha mat.

– Har de ikkje mat de då?

– Nei, vi er svoltne.

Ikkje mat på julekvelden? Sånt hadde aldri nissen høyrt gjete i dei 70 åra han hadde vore julenisse. Men då var det ikkje rart at dei ikkje tykte om slalåmskiene. Dei tenkte berre på mat. Og snø hadde dei ikkje. Kva kunne dei så bruke akebrett og toppluer og ishockeykøller til? Ete dei kunne dei i alle fall ikkje, det forstod nissen. Og han forstod noko meir. alt det han hadde streva med etter ønskjelistene, det var ikkje ønskjer som var komen frå desse ungane. Her stod han og fekk ei heilt ny ønskjeliste frå tusenvis av brune ungar, og på den stod berre eitt ord: MAT.

Nissen strauk seg over skjegget. Han tenkte lenge. Så gjekk han fram til reinsdyret og kviskra inn i øret:

– Orker du ein tur tilbake og hit igjen med nye pakker?

– Reinsdyret nikka.

– Oarjas! sa de, og nesten før nissen kom seg i sleden, var det på sprang oarjas, vestover.

Nissen rakk så vidt å rope til ungane: Eg kjem snart att! før det bar avgarde gjennom lufta. Då nissen kom heim, samla han alle dei andre nissane rundt seg og fortalte det han hadde opplevd.

– Og no, sa han, veit de at det sit andre ungar og ventar på gåver. Fyll sledene! Ta rikeleg av alt! Ta med det beste de veit! Og så av garde! Nuorta!

Julemorgonen var dei framme og delte ut alt dei hadde i sledene sine. Alle ungane fekk det dei ønskte seg mest. Og då fekk nissane sjå glade fjes.

Dette er eit eventyr.

Eventyr er ikkje sanne, veit du.

Det finnst ikkje nissar.

Vi har berre dikta dei.

Difor står dei brune ungane med det svarte håret framleis og ser med store auge og ventar på at nokon vil ta imot ønskjelista.